Laodicea isimli kuru yük gemisi yaz aylarında Lübnan'a yanaştığında Ukraynalı diplomatlar geminin çalıntı tahıl taşıdığını söyleyerek Lübnanlı yetkililerden gemiye el koymalarını istemişti. Moskova bu iddiaların yalan ve temelsiz olduğunu ileri sürerken Lübnanlı başsavcı da Kremlin'den yana tavır koyarak 10 bin tonluk arpa ve buğday ununun boşaltılmasına izin verdi.
Fakat Associated Press ve Amerikan televizyon kanalı PBS'in ortaklaşa yürüttüğü bir araştırma, Laodicea'nın en az 530 milyon dolar değerinde tahılın kaçırılması için kurulan ve Rusya tarafından yürütülen karmaşık bir kaçakçılık operasyonunun bir parçası olduğunu ortaya koydu.
Uydu görüntüleri, gemi manifestoları ve Ukrayna'nın Rus işgali altındaki limanlarından Türkiye, Suriye, Lübnan ve diğer ülkelere giden 50'den fazla geminin telsiz konuşmalarının yanı sıra gazeteciler sosyal medya paylaşımlarını inceledi, çiftçiler, gemiciler ve kurumsal yetkililerle röportajlar gerçekleştirdi.
Hukuk uzmanlarınca savaş suçu olarak tanımlanabileceği belirtilen kaçakçılık Rusya ve Suriye'deki zengin işadamları ve devlet kontrolündeki şirketler aracılığıyla yapıldı.
138 metre uzunluğundaki Ladicea isimli geminin taşıdığı tahıl ve un büyük bir itimalle yolculuğunun Ukrayna'nın Melitopol isimli limanından başladı. Ülkenin güneyindeki Melitopol savaşın ilk günlerinde Rusya'nın kontrolüne geçti.
Sosyal medyada paylaşılan videolarda 9 Temmuz tarihinde üzerinde Rus tarım şirketi Agro-Fregat'ın logosunu taşıyan vagonları çeken bir trenin Melitopol Elivator isimli büyük tahıl deposuna giriş yaptığı görülüyor. Ertesi hafta Ruslar'ın atadığı yönetici Andrey Siguta bu depoda düzenlediği basın toplantısında tahılın Rusya'nın kontrolündeki bölgelerde gıda güvenliğini sağlamak için kullanılacağını açıkladıktan sonra yönetimin yeni hasadı değerlendirip ne kadarının satılacağına karar vereceğini söyledi.
O sırada maskeli bir askerin gözetiminde kamyonların öğütülmesi için buğday boşaltırken, işçilerin de 3 hafta sonra Laodicea'nın Lübnan'a indirdiğine benzeyen büyük beyaz çuvallara doldurduğu görülüyordu.
Siguta ve dört Rus yetkili daha Ukrayna'ya ait tahılın çalınmasında oynadıkları rol nedeniyle 15 Eylül'de ABD'nin yaptırım listesine alındı.
İşgal öncesi Melitopol'ün belediye başkanlığını yapan İvan Fedorov ise AP'ye verdiği demeçte işgalcilerin çok büyük miktarda tahılı bölgeden tren ve kamyonlarla Rusya ve Kırım'daki limanlara taşıdğını söyledi.
Sosyal medyaya konulan görüntüler de son aylarda çok sayıda üzerinde Z harfi yazılı tahıl kamyonunun işgal altındaki topraklar boyunca güneye ilerlediğini gösteriyor.
Ago-Fregat'a ait tren vagonlarının da Kırım'ın liman şehri Feodosia'ya girdiğini gösteren görüntüler de kayıt altına alındı. Ayrıca uydu görüntüleri Feodosia'da gemilere yükleme yapılırken kamyon ve trenlerin sıraya girdiğini ortaya koydu.
Kremlin tahılın çalındığı iddialarını reddediyor fakat devlet kontrolündeki TASS haber ajansı 16 Haziran'da Ukrayna tahılının kamyonlarla Kırım'a taşındığını bu nedenle sınır kontrol noktalarında uzun kuyruklar oluştuğunu rapor etti. TASS daha sonra Melitopol'den gelen tahılın Kırım'a ulaştığını ve Ortadoğu ve Afrika ülkelerine gitmek üzere daha fazla tahılın da yolda olduğunu yazdı.
11 Temmuz tarihli uydu görüntülerinde ise Laodicea'nın Feodosia limanında bağlı olduğu görülüyor. O sırada geminin telsizinin kapalı olduğu tespit edilirken uydu görüntülerinde kargo kapaklarının açık olduğu ve kamyonlardan beyaz bir maddenin yüklendiği görülüyor.
İki hafta sonra Lübnan'a yanaştığında yetkililere geminin Karadeniz'in diğer tarafında küçük bir Rus limanından gelen tahılı taşıdığını bildirdi.
AP tarafından görülen manifestoda geminin Kavkaz limanından çıkış yaptığı bildirilmişti. Kargo bilgisi olarak da 10 bin ton Rus arpası ve çuvallanmış Rus unu olduğu verilmişti. Gönderen şirket Agro-Fregat alıcı olarak da Türkiye'ye kayıtlı Loyal Agro görünüyordu.
Agro-Fregat AP'nin sorularını yanıtsız bırakırken haberin ardından internet sitesi de kapatıldı.
Loyal Argo sözcüsü Muhammed Cuma ise 5 bin ton un teslim aldıklarını ve geri kalanınında Tartus limanına gittiğini açıkladı. Cuma "Un çalıntı idiyse Lübnanlı yetkililerin buna izin vermemesi gerekirdi," ifadelerini kullandı.
Öte yandan Loaodicea'nın Kavkaz limanına yanaşmış olması mümkün görünmüyor. Çünkü denizin 8 metre altına kadar inen geminin gövdesi Kavkaz limanına yanaşmasına imkan vermiyor. Rus taşımacılık idaresinin verilerine göre Kavka limanı en fazla 5,3 metre derinliğe kadar inen gemilere hizmet verebiliyor. Feodosia'daki liman ise bunun iki katı derinliğine kadar inebiliyor.
Laodicea gemisi Suriye devletine ait Syriamar Shipping adlı şirket tarafından işletilen 3 kuru yük gemisinden biri. Şirket Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad ile olan ilişkileri nedeniyle 2015 yılından beri ABD'nin yaptırım listesinde.
AP, Laodicea ve aynı şirkete bağlı Souria ve Finikia gemilerinin Ukrayna'dan Türkiye, Suriye ve Lübnan'a 10 sefer yaptığını tespit etti.
Takibe takılan bir başka şirkette Rus devletine ait savunma şirketi United Shipbuilding oldu. Şirket Ukrayna'nın işgalinden 3 gün önce bağlı ortaklığı Crane Marine Contractor aracılığıyla kendi ana faaliyet alanının dışına çıkarak 3 kuru yük gemisi satın aldı. Bu gemiler Kırım ile Türkiye ve Suriye'deki limanlar arasında 17 sefer yaptı.
Dörtyol Limanı'nda yük indirmiş
Benzer bir yolculuk yapan 170 metre uzunluğundaki Mikhail Nenashev adlı gemi ise Kırım'ın Sivastopol şehrindeki Avlita Tahıl Limanı'nda yükleme yaparken uydular aracılığıyla görüntülendi. Bu sırada geminin radyo vericisinin kapalı olduğu tespit edildi. Gemi iki gün sonra Karadeniz'de seyrederken radyo vericisini açtı. Ardından Akdeniz'e yönelerek Dörtyol'a gitti ve iki gün sonrada MMK Metalurji tarafından işletilen bir limana yanaştı. AP'nin ulaştığı görüntülerde vinçlerin büyük miktarlarda tahılı kamyonlara yüklediği görülüyor.
MMK Metalurji, Rus çelik devi Magnitogorsk Iron & Steel Works'ün Türkiye'de faaliyet gösteren şirketi. Çelik devi Rus lider Vladimir Putin'e yakınlığı ile bilinen Viktor Raşnikov tarafından yönetiliyor.
AP'nin sorularını yanıtlayan şirket, geminin manifestosunda tahılın Kavkaz limanından geldiğinin bildirildiğini aktardı. Laodicea gibi Nenashev'in de Kavkaz limanına yanaşması mümkün değil.
Denizcilik Uzmanı Ami Daniel de bir geminin telsiz vericisini kapatmasının kötü bir işaret olduğunu ve bunu genellikle kaçakçılık operasyonları sırasında yaptıklarını belirtti.
Türk şirketten Kavkaz Limanı açıklaması
Türkiye'nın önde gelen hububat şirketlerinden Yayla da 17 Haziran'da Rus Fedor gemisi ile Bandırma Limanı'na getirilen 8 bin 800 ton mısır aldığını açıkladı. Bu kargonun değerinin 2,7 milyon dolar olduğu tahmin ediliyor.
AP'ye açıklama yapan Yayla Agro Rus işgali altındaki topraklardan tahıl aldığı iddialarını reddederek yükleme faturası, menşe sertifikası gibi tüm belgelerin malın Kavkaz limanından yüklendiğini işaret ettiğini belirtti.
Yayla Agro'dan yapılan açıklamada "Şirketimizin tüm etik kurallara uyarak uluslararası ticaret yaptığını ve uluslararası kanunlara uymayı bir öncelik olarak kabul ettiğini vurgulamak isteriz," ifadeleri yer aldı.
Uydu görüntüleri ise Fedor'un aslında 12 Haziran'da Sivastopol Limanı'ndan yükleme yaptığını gösteriyor.
Yayla Agro ayrıca 24 Haziran'da bir başka Rus gemisi SV Nikolay ile getirilen 7 bin ton mısır aldığını onaylayarak geminin belgelerinin bunun da Kavkaz'dan geldiğini gösterdiğini açıkladı.
Uydu görüntüleri geminin altı gün önce Sivastopol Limanı'na yanaşmış olduğunu gösteriyor. Fakat hem Fedor hem SV Nikolay Kavkaz Limanı'na yanaşamayacak kadar büyük.
'Türk kamu şirketleri de karışmış olabilir'
AP, Türk devleti kontrolündeki şirketlerin de bu çalıntı hububatı almış olabileceğini ileri sürdü. Mikhail Nenashev, Laodicea ve Souria gemilerinin Kırım'dan yola çıktıktan sonra Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından işletilen limanlara yanaştığı tespit edildi.
AP'nin sorularına TMO'dan bir cevap verilmedi. AP ise haberde Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun haziran ayında Ukrayna'dan gelen bu iddiaları ciddiye aldıklarını ve hepsini ciddiye aldıklarını belirttiğini fakat yaptıkları soruşturmalarda söz konusu tahılın kaynağının Rusya olduğunu tespit ettiklerini vurguladığını aktardı.
Öte yandan AP kaçakçılığın hala devam ediyor olabileceğini vurguladı. Crane Marine Contractor'a ait Matros Koshka adlı geminin geçtiğimiz hafta varış noktası olarak Kavkaz Limanı'nı gösterdikten sonra Karadeniz'de kuzeye yönelerek telsiz vericisini kapatarak kuzeye yöneldiğini ve perşembe günü çekilen uydu görüntülerinde 161 metrelik geminin Sivastopol Limanı'nda görüldüğünü aktardı.
