Rusya, 1 Temmuz’da son 18 yılın ilk anayasal değişikliğini oylamak için sandık başına gidiyor. Parlamentonun yetkilerinin genişletilmesi ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in 2024'te devlet başkanlığına yeniden aday olmasına imkan sağlayacak şekilde ülkedeki siyasal sistemi değiştirecek bu oylamada, 2014 yılında bir başka referandumla Rusya’nın parçası haline gelen Kırım’la ilgili madde de mevcut. Moskova’nın halkın tercihine sunacağı anayasa değişiklik metninde, “Rusya Federasyonu topraklarının yabancılaştırılmasını amaçlayan eylem ve çağrılara izin verilemez" maddesi de bulunuyor. Söz konusu madde, Kırım’ın ilelebet Rusya’nın parçası olarak kalmasının önünü açacak nitelikte.
‘İtibarı iade edilen’ tüm Kırım halklarının yararına adımlar atılan 6 yıl
Rusya Federasyonu İstanbul Başkonsolosluğu da, bu kilit önemdeki anayasa değişikliği öncesi, Kırım’ın yeniden Rusya’nın parçası olduğu 2014’ten bu yana, yarımadada Kırım milletleri lehine yaşanan değişimi anlatan bir rapor hazırladı. Başkonsolosluğun hazırladığı bu rapora göre, toplam 175 milliyet ve milletin yaşadığı ve nüfusunun yüzde 10.6’sını toplam 232 bin Kırım Tatarlarının oluşturduğu Kırım Yarımadası, son 6 yılda Kırım halkı lehine önemli kültürel, tarihi ve sosyal değişikliklere sahne oldu. Ancak altı yıllık bu dönem, yalnızca Kırım Tatarlarının değil ‘itibarı iade edilen Kırım halklarının yararına adımlar atılan’ bir dönem oldu.
Kırım’da refahı artırmayı amaçlayan 14 milyar dolarlık program
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) kararıyla 1941-44 yılları arasında “Nazilere yaptıkları yardımlar” dolayısıyla, yarımadadan sürgün edilen Almanlar, Kırım Tatarları, Ermeniler, Bulgarlar, Rumlar, İtalyanlar, Macarlar ve Romenler, SSCB Yüksek Şurası, Kırım Tatarları ile diğer halkların sürgününü kınadığı 1989’un hemen ardından bölgeye dönmeye başladı. Bu halkların itibarlarının iade süreci ise Kırım’ın Rusya’nın parçası olduğu Mart 2014 referandumundan yalnızca bir ay sonra başlatıldı.
21 Nisan 2014’te Rusya Devlet Başkanı Putin’in imzaladığı ‘iade-i itibar’ kararnamesini, aynı yıl 11 Ağustos’ta kabul edilen ”Kırım Cumhuriyeti ve Sivastopol Şehrinin Sosyo-Ekonomik Gelişimi” adlı federal nitelikte bir program takip etti. Toplam 961 milyar ruble (14 milyar Amerikan doları) tahsis edilen ve 2022’ye kadar uygulanmasına karar verilen bu program yarımadadaki halkların sosyo-ekonomik, millî-kültürel ve manevî gelişimini amaçladı.
Cuma Camii ve 6 yılda inşa edilen diğer 50 cami
Türk kamuoyunda da bilinen ve Kırım'ın başkenti Simferopol'de inşası devam eden Cuma Camii bu kalkınma programının sembolü sayılabilir. İnşaatı 2021’de bitirilecek olan ve halihazırda yüzde 85’i inşa edilen bu cami 5 bin 700 metrekare büyüklüğünde olacak ve binlerce kişinin birlikte ibadet edebilmesinin önünü açacak. Projenin sahibi, Kırımlı meşhur mimarlar İdris ve Emil Yunusov’lar. Çalışmalarda Türk taş, mermer ve bezeme ustalarının da yer alması ise bir başka çarpıcı detay.
Ancak Cuma Camii bir sembol olsa da Kırım Cumhuriyeti’nde inşası tamamlanmış veya süren tek cami değil. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın verilerine göre Kırım’da 2014 yılından itibaren her sene 4-5 cami açılıyor. 6 yıl önce cami sayısı 304 iken, şimdi 354’e çıkmış durumda. Ayrıca yeni inşalara ek olarak restorasyonlar da hız kesmedi. Kırım’daki dinî eğitim çerçevesinde 2019’da 62 imam, ihtisas yükseltme kursunda eğitim aldı. Restore edilen Simferopol’deki Seyit Sattar Camisi’nin bünyesinde “Halk Medresesi” adlı dinî eğitim projesi hayata geçirildi.
Kırım’da konut yardımları ve itibarı zarar gören binlerce kişiye ek sosyal haklar
Kırım’da ‘itibarları iade edilen’ halkların yoğunluklu olarak yaşadığı bölgelerde, bir dizi konut inşaat çalışması da başlatıldı. Bu kapsamda 2019 yılında 72 Kırım Tatar ailesi Kerç şehrinde kendi konutuna sahip oldu. Bu yılın sonuna kadar da, Simferopol ilçesinde 160 dairenin teslimatı planlanıyor. Kırım Cumhuriyeti’nde Bahçesaray, Belogorskiy, Cankoyskiy, Krasnogvardeyskiy ilçeleri dâhil olmak üzere 13 ilçede cumhuriyet yetkilileri sürgüne gönderilen vatandaşların konut ihtiyacını karşılamak üzere 47 adet taşınmaz konut satın aldı. Yine 185 vatandaşa konut inşasını tamamlamaları için toplamda 35.5 milyon ruble (yaklaşık 516.6 bin dolar) tutarında maddi yardım yapıldı. Siyasi baskılardan zarar gören 4 bin 675 vatandaşa sosyal destek hak belgesi verildi. Kırım Cumhuriyeti Milliyetler Arası Devlet Komitesi ile İçişleri Bakanlığı işbirliği içerisinde 41 bin 815 kişiye itibarlarının iade edilmesini öngören belge verdi.
Onlarca yıl Ukrayna altındaki kaldıktan sonra bugün doğalgaz, elektrik götürülen bölgeler
Simferopol’de toplam kapasitesi 1000’in üzerinde 4 kreşin inşaatı tamamlandı. Yine aynı bölgede devam eden çeşitli inşaat çalışmaları kapsamında şimdiye dek 2 binin üzerinde ailenin gaz ihtiyacını karşılayan 37.3 kilometrelik doğalgaz boru hattı, 400 ailenin ihtiyacını karşılayacak 38.3 kilometre elektrik hattı ve yine yüzlerce ailenin gereksinimini karşılayacak şekilde 3.4 kilometre kanalizasyon hattı döşendi. Onlarca aileye bu altyapı hizmetlerinden yüzde 50 indirimle yararlanma hakkı tanındı. Bölgedeki 77 milyar dolarlık şehirleşme çalışmaları devam ediyor.
Sürgün anma ve anıtlarla ‘ebedileşecek’
1944’te sürgün edilen kurbanların anısının ebedileştirilmesi anısına yapılan Kırım Halkları Sürgün Kurbanları Anma günü ise Kırım Cumhuriyeti kanunuyla güvence altına alındı. Bu yıl bu anmalar, Kovid-19 salgınına rağmen tedbirler eşliğinde gerçekleştirildi. Yine tarihi koruma kapsamında, inşaatı 2016 yılında Bahçesaray Siren Köyü’nde başlayan “Yeniden Doğma” Anıt Kompleksi’nin inşaatı 2021’de tamamlanacak. Kırım Tatarlarının zorla sürgününün başladığı bu istasyon, Kırım Cumhuriyeti’nin en önemli sembollerinden birisi olacak.
Onlarca kitap basımı, milyon dolarlık müze restorasyonları
Dil ve kültür de bu çalışmaların ana bir ögesi durumunda. 2014 yılından itibaren 136 kitap, Kırım Tatarca, Rusça, Ukraynaca, Ermenice, Bulgarca ve Rumca olarak basıldı. Bu yıl sonuna kadar devlet bütçesinden, 30 kitabın daha yukarıda bahsi geçen dillerde basılması planlanıyor. Bunların arasında SSCB Kahramanı pilot Ahmet Han Sultan Fotoğraf Albümü, “II. Dünya Savaşı’nda Kırım Tatar Kadınları”, “SSCB’nin Sürgün Edilmiş Halklarının II. Dünya Savaşı’nın Kazanılmasına Katkısı”, “Profesyonel Bestecilerin Kırım Tatar Müziği” gibi çalışmalar da yer alıyor.
Kırım Cumhuriyeti yetkililerinin kültürel-tarihî mirasın korunması çalışmalarına ise en önemli örnek, Bahçesaray Han Sarayı adlı müze kompleksinde büyük restorasyon çalışmaları olarak gösterilebilir. Toplamda 2 milyar rubleye (yaklaşık 29.1 milyon dolar) mal olan restorasyon 2023’te tamamlanacak. Medyada da benzer bir devlet desteği söz konusu. Kırım’da Kırım Tatarcasıyla yayın yapan 50’den fazla yayın organı faaliyet gösteriyor. İsmail Gaspıralı Medya Merkezi, Millet TV kanalı, Vatan Sevdası Radyo İstasyonu bunlara örnek. 2020 yılının ilk yarısı, ana dilde yayın yapan 7 basın yayın organına destek verildi.
‘Kırım’ın yüzde 85’i dinler arası diyaloğu olumlu buluyor’
Kırım Cumhuriyeti’nde milliyetler ve dinler arasında uyumun korunması amacıyla 19 Aralık 2019 tarihinde Cumhuriyet Başkanı’na bağlı olarak Milliyetler ve Dinler Arası İlişkiler Komitesi kuruldu. Kırım Tatarları ve Kırım’ın diğer temel etnik ve dinî topluluklarının temsilcilerinin yer aldığı bu komitenin amacı, yarımada halklarının serbest bir şekilde gelişmeleri, milli toplumsal oluşumlar, dinî kurumlar ve devletin yürütme organları arasındaki bağlantıların pekiştirilmesi açısından büyük önem arz eden meseleleri görüşmesi ve çözmesi.
İsmail Gaspıralı Medya Merkezi tarafından Kırım Cumhuriyeti’ndeki milliyetler ve dinler arası ilişki ve etkileşim durumu ile ilgili yapılan ve Mart 2020’de yayımlanan yıllık sosyolojik anketin sonuçlarına göre ankete katılanların yüzde 85’i bu ilişkileri “dostça” olarak nitelendirmiştir. “Kırım Cumhuriyeti’nde son bir yıl içerisinde milliyetler ve dinler arasındaki münasebetlerin nasıl değiştiği” sorusuna ise ankete katılanların yüzde 81’i, “olumlu yönde değiştiği” ve “durumun daha iyiye gittiği” cevabını verdi.
Kırım Cumhuriyeti’nde bir yılda 328 etno-kültürel faaliyet gerçekleşti
Kırım Cumhuriyeti’nde halklar arasında uyumun sağlanması çerçevesinde 2019 yılı boyunca etno-kültürel nitelikte 328 faaliyet (festival, sergi, yarışma, ilmî-araştırma görüşmeler, millî bayram formatında faaliyetler) gerçekleştirildi. Bunların çoğu Kırım’daki millî-kültürel birliklerin aktif katılımı ve Milliyetler Arası İlişkiler Komitesi’nin maddî ve metodik desteği ile gerçekleştirildi.
