Türkiye ilk STA’yı 1980’de ekonomide liberalleşme ve dışa açılma adımlarını attıktan 12 yıl sonra yürürlüğe soktu. 1992 yılında 7 EFTA ülkesiyle imzalanan STA kapsamındaki ülke sayısı, AB’ye giren ülkelerin çıkmasıyla bugün (Norveç, İsviçre, İzlanda ve Liechtenstein) 4’e düştü. İkinci anlaşma 5 yıl sonra İsrail ile yapılırken, bu kategoride en çok ticaret hacmine sahip olduğumuz Güney Kore ile yapılan anlaşma ise 2013’te yürürlüğe girdi.
3 anlaşma onay bekliyor
Türkiye, İngiltere, Lübnan, Sudan ve Katar ile STA müzakerelerini tamamladı. Bu anlaşmalar iç onay süreçleri tamamlandıktan sonra yürürlüğe girecek. Buna en yakın olanı ise İngiltere. İngiltere ile yapılan STA, onay için TBMM’ye sunuldu. Öte yandan daha önce Suriye ile imzalanan STA, 2011’de askıya alındı. 2011’de yürürlüğe giren Türkiye-Ürdün STA ise 22 Kasım 2018’de yürürlükten kaldırıldı. 16 ülke ile müzakereler sürüyor, 4 tanesinin kapsamında hizmet ticareti de var. Türkiye halen 16 ülke ile STA müzakerelerini yürütüyor. Bunlardan Japonya, Tayland, Endonezya ve Ukrayna ile olanlar ‘aktif müzakere’ sınıfında yer alıyor.
Müzakere sürecine devam…
Müzakere sürecindeki diğer ülke ve ülke grupları ise şunlar: Meksika, Peru, Kolombiya, MERCOSUR, Ekvador, Kamerun, Çad, Körfez İşbirliği Konseyi, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Seyşeller, Cibuti ve Pakistan. STA müzakerelerinde, bazı ülkelerle mal ticareti yanı sıra hizmet ticareti ve yatırımlarla ilgili konular da ele alınıyor. Bunlardan Ukrayna ile hizmet, Peru ve Meksika ile hizmet ticareti ve yatırımlar, Japonya ile ise hizmet ticareti, yatırımlar ve kamu alımları konuları da kapsamda bulunuyor. Bu arada Türkiye, aralarında ABD, Hindistan ve Libya’nın da yer aldığı 9 ülke ve ülke grubuyla ise STA girişiminde bulunmuş durumda. STA girişiminde bulunulan diğer ülkeler ise Kanada, Vietnam, Orta Amerika ülkeleri, Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri, Cezayir ve Güney Afrika Cumhuriyeti.
STA kapsamında neler var?
Serbest Ticaret Anlaşmalarında tam bir standart bulunmuyor. Yani her ülke ile avantajlı ve dezavantajlı ürün grupları göz önüne alınarak farklı tarifeler belirleniyor. Taraflar, üçüncü ülkelere ise kendi milli gümrük tarifelerini uyguluyorlar. Örneğin İsrail ile yapılan STA kapsamında 2000 yılından bu yana tüm sanayi ürünlerinin ticareti gümrüksüz olarak gerçekleştiriliyor. Belirli tarım ürünlerinde miktar kısıtlaması olmaksızın gümrük muafiyeti bulunuyor. Güney Kore ile yapılan anlaşmada ise sanayi ürünlerinin yüzde 90’ında 7 yıl içinde (1 Ocak 2023’te doluyor) tarım ürünlerinin tamamında da 10 yıl içinde vergilerin sıfırlanması öngörülüyor. Bu ülke ile ayrıca hizmet ticareti ve yatırım anlaşmaları da yürürlükte.
Yeni STA’ya yatırım ve tarımı da ekleyeceğiz
Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, İngiltere ile imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması’na (STA), yatırımlar ve tarım konularının da eklenmesinin hedeflendiğini bildirdi. Çin’in birçok ülkede yatırım bölgeleri bulunduğunu vurgulayan Pekcan, “Çin ihtisas bölgelerimizden birinde neden yatırım bölgesi kurmasın?” diye konuştu. Ekonomi Muhabirleri Derneği (EMD) yönetimini kabul eden Bakan Pekcan, İngiltere ile imzalanan STA’ya uluslararası yatırımlar ve tarım alanındaki tavizlerin eklenmesi için çalıştıklarını söyledi. İngiltere’nin yabancı yatırımcı açısından da Türkiye için önemli olduğunu kaydeden Pekcan, “Zaten ilk başından itibaren hedefimiz buydu. Ama öncelikle 1 Ocak’ta hiçbir iş insanımızın ticaretinin etkilenmeden anlaşmanın devreye alınabilmesi bizim için çok önemliydi” dedi. GB’nin güncellenmesi müzakerelerinin de sürdüğü bilgisini veren Pekcan, temel hedef olan tam üyeliğe kadar güncellemenin yapılması gerektiğini aktardı. Pekcan, zaman zaman Doğu Akdeniz, Güney Kıbrıs ve Yunanistan polemiklerinin engel olarak çıkabildiğini vurgularken, iş dünyasının da muhataplarını devreye sokarak süreci hızlandırabileceklerini bildirdi. Konseyin, komisyona yetki vermediği için 2016’dan bu yana görüşmelerin başlayamadığını dile getiren Pekcan, bu yıl başlamasını ümit ettiğini vurguladı.
Son 5 yılın 4’ünde açık verdik
Türkiye, yürürlükteki STA kapsamına dahil ve ekonomik büyüklükleri 5.3 trilyon doları aşan ülkelerle olan ikili ticaretinde, 2016 yılından bu yana toplam 10 milyar 675 milyon dolarlık açık verdi. 2020 yılı OcakKasım döneminde bu ülkelere 17 milyar 398 milyon dolarlık ihracat yapan Türkiye, aynı dönemde 20 milyar 90 milyon dolarlık ithalat yaptı ve açık 2.6 milyar dolar seviyesinde oluştu. Bu açığın en büyük bölümü ise son yıllarda azalsa da Güney Kore ile yapılan ticaretten kaynaklanıyor. Güney Kore ile 2016 ve 2017’de 6 milyar dolar seviyesinde olan açık miktarı, 2020 OcakKasım döneminde 4 milyar dolar civarına geriledi. Tüm STA’larda sadece 2019 yılında 2 milyar 259 milyon dolar ticaret fazlası verildi. Buna karşılık, 2016’da 686 milyon dolar, 2017’de 8 milyar 428 milyon dolar, 2018’de 1 milyar 96 milyon dolar ve 2020 yılı 11 aylık döneminde 2 milyar 557 milyon dolar açık verdik.
