İHA - İsviçre'nin Cenevre kentindeki CERN Merkezi’nde Türkiye'nin BM Daimi Temsilcisi Ferden Carikci ve Cern Direktörü Rolf Heuer tarafından Ortak Üyelik Anlaşması imzalandı. İmza törenine şahitlik eden Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, “Bugün burada, dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarı olan Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’nde çok önemli bir güne tanıklık etmekteyiz. 1961’den bu yana gözlemci statüsünde bulunduğumuz CERN’de, TBMM onay sürecini müteakiben Ülkemiz Ortak üye statüsüyle çok önemli deney ve araştırmalara, çok değerli bilim adamlarıyla iştirak ederek bilim alanında önemli gelişmelere imza atacaktır. 2009 yılında yapmış olduğumuz CERN’e üyelik başvurumuz, bugün arzu edilen noktaya gelmiş bulunmaktadır. Değerli bilim insanlarımızın burada yapacakları çalışmaların, hem Türkiye’deki bilimsel çalışmalara hem de dünyanın buluştuğu bu Merkezdeki araştırmalara artı değer katacağına inanıyorum. CERN, temel bilim araştırmalarının yanında, yarının teknolojilerini geliştirmekte çok önemli rol oynamaktadır. Evrenin nasıl oluştuğuna dair fizik teorilerinin ispatlanabilmesi için çok önemli olan bu parçacığın keşfi bilim dünyası için bir dönüm noktasıdır. Üstelik bu merkezde yürütülen çalışmalar yeni temiz enerji kaynaklarının araştırılması, yeni reaktör sistemlerinin geliştirilmesi, bilgisayar teknolojisi, tıpta teşhis ve tedavi gibi çok çeşitli alanlarda önemli katkılar sağlamaktadır. Şunu belirtmek isterim ki, bu önemli araştırma merkezinde, üyelik öncesi dönemde de birçok projede çok değerli bilim insanimiz görev almıştır. Bu çerçevede, ATLAS, CMS, AMS, ALICE, CAST deneylerine ve CLIC çalışmalarına ülkemizden katılan araştırmacıların projeleri Türkiye Atom Enerjisi Kurumumuz tarafından desteklenmektedir” dedi.
Burada yapılan çalışmaların meyvelerini alınmaya başlandığını ifade eden Bakanı Yıldız, şöyle devam etti:
“Örneğin, Türkiye’nin ilk proton hızlandırıcı tesisi 2012 yılında açılmıştır. Tesis, Türk CERN’i olarak adlandırılmaktadır. Ankara’daki Sarayköy Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi’nde kurulan tesis, Türkiye’de bir ilk olması açısından önem taşımaktadır. Tesis, ayrıca, hızlandırıcı teknolojisi alanındaki araştırma ve geliştirme çalışmalarında altyapının oluşturulması açısından da büyük önem taşımaktadır. CERN’deki deneyler ve araştırmalara katılım dışında, CERN ile olan ilişkilerimiz çeşitli faaliyetlerle de sürdürülmektedir. CERN’de her yıl gerçekleştirilen staj programına bu yıl öğretmenlerimiz ve öğrencilerimiz davet edilmiştir. Değerli öğretmenlerimizin ve öğrencilerimizin burada edindikleri donanım ile yeni nesillere yön verecek bilgiyi aktarıp, çok daha fazla sayıda bilim insanı yetişmesine katkı sağlayacaklarına tüm kalbimle inanıyor, daha önce emeği geçen ve bundan sonra çalışmalara katılacak bilim insanlarımızın da yollarının açık olmasını diliyorum.”
Bakan Yıldız ve beraberindeki Türk heyeti törenin ardından CERN'de yer altındaki Büyük Hadron Çarpıştırıcısı ve CMS deneyini izledi.
CMS DENEYİ
CMS deneyi, CERN’de Büyük Hadron çarpıştırıcısı üzerinde kurulmuş olan ve 2008 yılında çalışmaya başlayarak proton - proton çarpışmaları sonucu ortaya çıkan parçacıkların izlerini ve enerjilerini ölçen beş deneyden biridir. İngilizce’deki Compact Muon Selenoid (Yoğunlaştırılmış müon selenoidi) sözcüklerinin kısaltmasıdır. 15 m yükseklikte, 22 m boyunda toplam 12500 ton ağırlığa sahip bir düzenektir. Dedektörün en iç bölgesinde 3.85 tesla kadar manyetik alan şiddetine sahip güçlü bir süperiletken mıknatıs bulunmaktadır. Özellikle yeni fizik kanunlarına (Higgs bozonu, süpersimetri, v.s.) ait sinyalleri keşfetmek üzere dizayn edilmiştir.
Nükleer Fizik ve parçacık fiziği alanında araştırmalar yapmak üzere 12 kurucu ülke tarafından CERN Konvansiyonu’nun imzalanmasını takiben Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi 1954 yılında kurulmuştur. Kurucu ülkeler; Belçika, Danimarka, Almanya, Fransa, Yunanistan, İtalya, Norveç, İsveç, İsviçre, Birleşik Krallık, Hollanda, Yugoslavya (1961 yılına kadar). Sonradan katılan ülkeler; Avusturya, İspanya, Portekiz, Finlandiya, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Bulgaristan, İsrail’dir.
CERN programlarına gözlemci olarak katılan ülkeler ve örgütler arasında, Avrupa Komisyonu, Hindistan, Japonya, Rusya Federasyonu, Türkiye, UNESCO ve ABD yer almaktadır. CERN ile işbirliği anlaşması bulunan ve üye olmayan ülkeler, Arjantin, Ermenistan, Avustralya, Azerbaycan, Belarus, Bolivya, Brezilya, Kanada, Şili, Çin, Kolombiya, Hırvatistan, Ekvador, Mısır, Estonya, Makedonya, Gürcistan, İzlanda, İran, Ürdün, Kore, Litvanya, Malta, Meksika, Karadağ, Fas, Yeni Zelanda, Pakistan, Peru, Suudi Arabistan, Solovenya, Güney Afrika, Ukrayna, Birleşik Arap Emirlikleri ve Vietnam.
CERN’in aynı zamanda bilimsel faaliyetleri çerçevesinde alanda Çin, Küba, Gana, İrlanda, Letonya, Lübnan, Madagaskar, Mozambik, Filistin, Filipinler, Katar, Ruanda, Singapur, Sri Lanka, Tayland, Tunus, Özbekistan ve Venzuela ile ilişkisi bulunmaktadır. 1954 yılından beri gözlemci konumunda olan ve CERN’in kuruluşunda rol oynamış UNESCO dışında ülke bazında gözlemcilere bakıldığında en eskisi Türkiye (1961), en yenisi Hindistan’dır. (2002). Üye ülkelerin belli görev ve sorumlulukları bulunmaktadır. CEWRN programlarının yürütülmesi için sermaye ve işletme masraflarına katkı sağlamaktadırlar. CERN Konseyinde temsil edilerek merkezin işleyiş ve faaliyetlerine ilişkin kararların alınmasında yükümlülükleri bulunmaktadır.
CERN’e ilk ortak üye olarak 2011 yılında İsrail ve 2012 yılında da Sırbistan katılmıştır. Diğer yandan Brezilya, Pakistan, Rusya ve Türkiye ortak üyelik statüsü için başvuru yapmıştır. Güney Kıbrıs ve Ukrayna anlaşma parlamentoları tarafından onaylanır onaylanmaz ortak üye statüsüne geçeceklerdir.
