İlk imzacılarının CHP Grup Başkanvekilleri Engin Altay, Özgür Özel, Engin Özkoç, CHP Hukuk Politikalarından sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Erkek, Anayasa Komisyonu adına İbrahim Kaboğlu, Adalet Komisyonu adına Zeynel Emre ve İnsan Hakları Komisyonu adına Sezgin Tanrıkulu'nun olduğu ve 12 kanunda değişiklik öngören 12 ayrı kanun teklifi TBMM Başkanlığı'na sunuldu.
Sözcü'nün aktardığına göre, ‘Hak, Hukuk, Adalet Reform Paketi’olarak adlandırılan ve toplam 189 madde içeren teklifler ile adil yargılanma hakkını ortadan kaldıran, zedeleyen ögeleri mevzuattan ayıklanması ve gerekli yeni hükümlerin eklenmesi öngörülüyor.
‘Torba yasa’ yöntemi yerine her kanunda öngörülen değişikliklerin, ilgili kanunda yapılması tercih edilirken, teklifler ile, ‘adil yargılanma hakkı, ifade özgürlüğü, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, hapishanelerdeki durum, OHAL hukukundan olağan hukuka geçiş’ alanlarında çözümler öneriliyor. Tekliflerin gerekçesinde şu değerlendirmelere yer verildi:
‘AKP'nin belgesi sorunları görmüyor’
“AKP'nin, Mayıs 2019 tarihli Yargı Reformu Stratejisi Belgesi (YRSB) ve Mart 2021'de açıklanan İnsan Hakları Eylem Planı (İHEP), sürekli olarak geleceğe yönelik ‘niyet açıklamaları' yapılıp, içi boş bir reform söylemi tutturulurken; sorunların üzerinin örtülmesi çabasından öteye geçememiştir.
Belge; Türkiye’de yargının en büyük sorunu olarak görülmesi gereken, yargının yürütmeye bağımlı olması olgusunu gizlemektedir.
Türkiye’de yargının en büyük sorunu, adil yargılamanın temelini oluşturan bağımsızlık ve tarafsızlık niteliklerine gerektiği şekilde sahip olmaması, önemli ölçüde, Cumhurbaşkanı'nın başkanlığını yaptığı Adalet ve Kalkınma Partisi’nin bir organı gibi faaliyet göstermesi, muhalefeti sindirmenin otoriter bir aracı olarak kullanılmasıdır.
Kuşkusuz görevlerini Anayasa'ya ve vicdanlarına bağlılıkla yapan, hiçbir kişi ya da topluluğun adamı olmadan görev yapan çok sayıda yargı emekçisi de vardır. Ancak yargı içindeki çürümenin yaygınlığı da aşikâr bir gerçektir.
2017 Anayasa değişikliğinin yürürlüğe girmesi ile, erkler ayrılığı yerine, yürütmeyi elinde tutan ‘tek kişi’ üstünlüğü (monokrasi) geçerli olmuştur. Bu çerçevede, yargının, hukuku bu monokratik iktidarın lehine ve muhalefetin aleyhine eğip bükmesiyle ilgili pek çok örnek bulunmaktadır. Belge, Türkiye’deki insan hakkı ihlallerini yok saymak suretiyle, yanlış bir algı yaratmak gayretindedir.
Belgede, 15 Temmuz darbe girişimi sonrası ilan edilmiş olağanüstü hal (OHAL) sonucu ortaya çıkan derin ve yaygın hak ihlalleri, hukuk devletine uygunmuş gibi sunulup, bu açıdan da açık bir çarpıtma yapılmaktadır. Belge, Anayasa'nın sürekli olarak ihlal edilmesi olgusunu, çözümlenmesi gereken bir sorun olarak işlememiştir.
Niyet belgesi
Açıklandığı Mayıs 2019'dan itibaren geçen yaklaşık iki yıllık süre, esasen kapsamı itibariyle de gerçek bir yargı reformu iradesini yansıtmayan YRSB'de adil yargılanmayla ilgili belirlenen amaç ve hedeflerle ilgili olarak gerçek anlamda hemen hiçbir adımın atılmadığını göstermektedir.
Bu zaman zarfında ihdas edilen 7188 sayılı Kanun, adil yargılamayla ilgili kanuni düzenleme kaynaklı sorunların aşılması iradesinin bulunmadığını teyit etmiştir.
Geçen süre zarfında, ne yargı bağımsızlığını sağlama konusunda ilerleme sağlanmış ne de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları doğrultusunda gerekli yasal adımlar atılmıştır.
2021 Mart'ında açıklanan İnsan Hakları Eylem Planı (İHEP) ise, yargı bağımsızlığı ve adil yargılanma hakkıyla ilgili olarak kanun düzeyinde ivedi şekilde atılması gereken adımların ısrarla atılmadığı koşullarda, geleceğe yönelik bir ‘niyet açıklaması' olmaktan öteye gidememektedir.
Siyasi iktidar için sürekli olarak gelecekte yapılacak reformlardan bahsetmek, içinde bulunulan günde atılması gereken ivedi adımların atılmamasının bahanesi olarak kullanılmaktadır.
Adil yargılanma yasası
Partimizin çağrısı ile TBMM'de temsil edilen dört siyasal partinin ve 20 sivil toplum örgütünün katılımı ile 2019 yazında ‘adil yargılanma hakkı' ışığında hazırladığımız 14 yasa önerisinin 12'si, barolardan, sendikalara ve hukuk örgütlerine birçok öznenin katılım sağladığı çalışmalar neticesinde hazırlanmış, gerçek anlamda yargı reformu ve insan haklarına ilişkin yasa teklifleri açısından öncü adım olarak görülmelidir.
Asıl hedef, kod niteliğinde bir ‘adil yargılanma yasası' hazırlamak olmalıdır. Ancak, tek yasada düzenleme, daha uzun soluklu ve kapsayıcı bir çalışmayı gerekli kıldığından, teklifler paketi, ‘adil yargılanma hakkı yasası'na giden yolu açan ve kolaylaştıran hazırlık çalışması ve kayda değer bir birikim olarak görülebilir.
‘Zihniyet değişikliği gerekli’
Hukuk devleti ve hukuk toplumu, ancak bu erekte, bilgi, bilinç ve inançla kurulabilir. Bu konuda, öncelikle görev ve sorumluluk, madde 11 gereği, Anayasa'nın doğrudan muhatabı kurum, organ ve kişilere düşmektedir.
Bu nedenle, hukuk devleti için, öncelikle Anayasa'nın doğrudan muhatabı olan organlar, hukuka inanmalıdır. Hukuk kuralları, demokratik siyasetle üretilir ve yürürlüğe konur; yönetici konumda olan siyasetçiler de, hukuka saygı göstermekle yükümlüdür.
Bu hukuk bilinci ve inancı oluşmadığı sürece, yürürlüğe konulan kurallar, demokratik hukuk devleti ve ‘adil yargılanma hakkı’ gereklerini karşılasa da, uygulamada beklenen sonuçları yaratamazlar.
Bu nedenle, yargı reformu üzerinde çalışırken zihniyet değişikliği üzerinde çalışma gereği de ihmal edilmemelidir. Hukuk ve anayasa bilgisi, bütün yurttaşlar için yaşamsal olduğu gibi, yine öncelikle yöneticiler için vazgeçilmezdir. Hukuk ve anayasa bilgisinin yaşamsal özelliği, hukuk-devlet-anayasa üçlüsünde somutlaştırılabilir.
Güçlendirilmiş parlamenter sistem
Adil yargılanma hakkı ve onunla ilintili hak ve özgürlüklerle ilgili olarak, bu konudaki uluslararası standartların da dikkate alınmasıyla oluşturulan kanun tekliflerimiz, demokratik hukuk devletinin tesisini, temel hak ve özgürlükler boyutu açısından gerçekleştirmeye de hizmet edecektir.
Ancak, kuşkusuz ki bu adımı tamamlayacak bir sonraki adım, işbu kanun tekliflerinin konusu olmamakla beraber, siyasi rejimin, demokrasiyle bağdaşacak yönde, güçlendirilmiş parlamenter sisteme dönüştürülmesidir.”
‘Hak, Hukuk, Adalet Reform Paketi’ kapsamında değişiklik yapılacak kanun teklifleri ve madde sayıları şöyle:
Hâkimler ve Savcılar Kanunu'nun Değiştirilmesine Dair Kanun Teklifi 26/2/1983 tarihli ve 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu 13 madde
Adil Yargılanma Hakkı İlkeleri Gereğince Ceza Muhakemesi Kanunu'nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 69 madde
Mahpus Haysiyeti ve Hakları Işığında Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunu'nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi 13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunu 32 madde
Adil Yargılanma Hakkı Çerçevesinde Avukatlık Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 19/3/1969 tarihli ve 1163 sayılı Avukatlık Kanunu 10 madde
Devlet Memurları Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu 6 madde
Türk Ceza Kanunu’nda Düşünce ve İfade Özgürlüğünü Güvenceleyen Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 8 madde
Terörle Mücadele Kanunu’nda Düşünce ve İfade Özgürlüğünü Güvenceleyen Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu 5 madde
OHAL Kanun Hükmünde Kararnameleriyle Kamu Görevinden İhraç Edilmiş Olup 14 Temmuz 2018 Tarihine Kadar veya Bu Tarihten Sonra Haklarında Soruşturma veya Kovuşturma Başlatılmamış Olanlar ile Haklarında Başlatılan Soruşturma ve Kovuşturma İşlemleri Lehlerine Sonuçlanan Kamu Görevlileri, Yargı Organı Çalışanı ve Diğer Kurum ve Teşkilat Görevlilerinin İadesine İlişkin Kanun Teklifi 11 madde
İş Kanunu’nda, Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ve İş Mahkemeleri Kanunu'nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 10/06/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu 22/6/2012 tarihli ve 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu 25/10/2017 tarihli ve 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 10 madde
Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu'nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu 3 madde
Basın Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi 9/6/2004 tarihli ve 5187 sayılı Basın Kanunu 19 madde
İl İdaresi Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 10/6/1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu 3 madde
